Στο ιστορικό κέντρο της πόλης της Καλαμάτας, κάτω από το κάστρο των Βιλλαρδουΐνων, στην ομώνυμη πλατεία βρίσκεται ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός Υπαπαντής του Χριστού. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό κτίριο της πόλης, που θεμελιώθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1860 και εγκαινιάστηκε στις 19 Αυγούστου 1873 από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Μεσσηνίας Προκόπιο Γεωργιάδη. Το σημείο των εγκαινίων είναι πολύ κοντά στο σημείο που βρισκόταν ο παλιός ναός. Για τον λόγο αυτό, στα νοτιοανατολικά του ναού έχει στηθεί ένας πέτρινος σταυρός υπερυψωμένος και με κιγκλίδωμα στο σημείο που θεωρείται οτι ήταν η Αγία Τράπεζα με μια επιγραφή που γράφει:
<<Η πλαξ αυτή ενθυμίζει ιερόν και άδυτον>>.
Ο Ναός της Υπαπαντής του Σωτήρος είναι ένας ναός χτισμένος σε σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο με τρούλο μεγάλου μεγέθους και νάρθηκα, ενώ διαθέτει και διπλά κωδωνοστάσια. Στους σεισμούς του 1886 και του 1986, ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές, οι οποίες όμως και τις δύο φορές αποκαταστάθηκαν πλήρως.
Από στα σημαντικότερα σημεία του ναού είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η επονομαζόμενη ''Παναγία Υπαπαντή'', η οποία είναι προστάτιδα και πολιούχος της Καλαμάτας. Σύμφωνα με τον θρύλο η εικόνα βρέθηκε την περίοδος της τουρκοκρατίας από έναν σταβλίτη, μετά από ένα όραμα που είδε. Ο σταβλίτης αυτός, ιπποκόμος του πασά και κρυφοχριστιανός, έβλεπε για τρεις συνεχόμενες μέρες ένα όραμα. Στο όραμα αυτό μια νεαρή μαυροφορεμένη γυναίκα περπατούσε μέσα στον στάβλο, τον πλησίαζε και του έλεγε να ακούσει αυτά που έχει να του πει το άλογο. Όταν ξυπνούσε το πρωί δεν μπορούσε να καταλάβει τι σήμαινε αυτό το όνειρο. Την τρίτη μέρα παρατήρησε ότι το άλογο χτυπούσε το πόδι του συνέχεια σε ένα σημείο. Αφού πήρε άδεια από τον πασά, έσκαψε μαζί με άλλους άντρες και τότε εμφανίστηκε εκεί η εικόνα της Παναγίας. Στο σημείο, λοιπόν, που βρέθηκε η εικόνα χτίστηκε ο νέος ναός της Υπαπαντής του Σωτήρος και τοποθετήθηκε μέσα η εικόνα. Αρχικά βέβαια, αμέσως μετά την εύρεσή της, τοποθετήθηκε στο ναό του Αγίου Γεωργίου, που τότε ήταν μητροπολιτικός, το 1843 μεταφέρθηκε στο ναό Αγίων Κωνσταντίνου Ελένης (μονή Καλογραιών), το 1854 στον επισκευασμένο ναό της Υπαπαντής και από το 1873 βρίσκεται στην σημερινό ναό.
Για πρώτη φορά έγινε λιτανεία της εικόνας το 1841 για να σταμάτησε η επιδημία της πανώλης που είχε ξεσπάσει στην περιοχή. Καθιερώθηκε να γίνεται κάθε χρόνο λιτανεία της εικόνας το 1884 και από το 1889 και μετά ξεκίνησε να γίνεται. Το 1986 η περιοχή χτυπήθηκε από ισχυρούς σεισμούς και για τον λόγο αυτό η εικόνα μεταφέρθηκε πάλι στη μονή Καλογραιών, αυτή τη φορά όμως στο ναό της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Στην θέση της επέστρεψε το 1992.
Εικάζεται ότι η εικόνα αυτή είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη και έφτασε στην Καλαμάτα την περίοδο της Εικονομαχίας μέσω θαλάσσης. Όταν βρέθηκε, στο πίσω μέρος της ήταν καμένη ενώ αντίθετα το μπροστινό μέρος, όπου απεικονίζεται η Παναγία Βρεφοκρατούσα με τον μικρό Ιησού στην αγκαλιά, ήταν ανέπαφο. Χρειάστηκε όμως αποκατάσταση, η οποία πραγματοποιήθηκε από τον αγιογράφο και συγγραφέα της Βαβυλωνίας Δ. Κ. Βυζάντιο το 1839. Μετά από πυρκαγιά το 1914 χρειάστηκα νέες διορθωτικές επεμβάσεις, οι οποίες έγιναν από τον καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών και ζωγράφο Γεώργιο Ιακωβίδη.
Ο Ναός της Υπαπαντής του Σωτήρος γιορτάζει στις 2 Φεβρουαρίου με την λιτανεία της εικόνας που γίνεται ανελλιπώς από το 1889. Όλες οι τελετές του εορτασμού όμως διαρκούν 14 ημέρες, όπως αυτό ορίστηκε το 1948. Ξεκινούν στις 27 Ιανουαρίου και ολοκληρώνονται στις 9 Φεβρουαρίου με πανηγυρική ολονύχτια αγρυπνία.
Πρόκειται για σήμα κατατεθέν της πόλης της Καλαμάτας και όλοι οι δρόμοι της καταλήγουν εκεί.
